Projenin adı: TÜRKİYE BELLEK PROJESİ

Proje Yürütücüsü: Levent İSKENDEROĞLU

Proje Danışmanları:

Prof. Dr. Yüksel GÖĞEBAKAN

Prof. Dr. İsmail AYTAÇ

Prof. Dr. Ali AYHAN

Dr. Öğretim Üyesi Fırat Arapoğlu

Dr. Öğretim Üyesi Tuncay Özdemir

HAKKINDA

Bu proje, İnönü Üniversitesi tarafından desteklenen Uluslararası bir bilimsel araştırma ve uygulama projesidir.

PROJENİN GEREKÇESİ.

Somut Olmayan Kültürel Miras, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar olarak tanımlanmaktadır. Nesiller arası aktarımla yaşatılan bu unsurlar toplumların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak sürekli yeniden yarattıkları ve kimliklerinin bir parçası olarak gördükleri unsurlardır.

Toplumların, sanayi devrimi sonrası değişmeye başlayan, kolektif davranma biçimleri, değişen üretme tüketme biçimleri, dönüşen yönetme ve yönetilme biçimlerinin etkisinde, kentleşen, modernleşen ve bireyselleşen yaşam algısı, toplumların inşa ettikleri kolektif belleği tehdit etmeye başlamış, özellikle 2000’li yıllardan itibaren dijital, dijitalleşme, dijital teknoloji, bilgi çağı, internetin gelişmesi, küresel köy, tüketim toplumu gibi kavramların güçlenerek toplumların yaşamına dahil olduğu düşünüldüğünde toplumlar için öz varlık ve öz kimlik kavramları daha çok önem taşır hale gelmiştir.

UNESCO tarafından hazırlanan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, bilhassa yavaş yavaş yok olan somut olmayan kültürel miras ürünlerini koruma düşüncesiyle 2003 yılında imzalanmıştır. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi yaşayan mirasları korumayı hedefler. Sözleşmeye göre somut olmayan kültürel miras öğeleri sürekli bir biçimde yeniden yaratılırlar ve kuşaktan kuşağa aktarılırlar. Sözleşme ’de kullanılan koruma kavramı somut olmayan kültürel mirasın saf ve ilk biçimlerinde dondurma ya da sabitleme anlamına gelmez. Somut olmayan kültürel mirasın korunması bilginin, becerilerin ve anlamların aktarılması ile ilişkilidir. Bu nedenle Sözleşme kapsamında somut olmayan kültürel miras unsurlarına karşı farkındalığı arttırma, aktarımını sağlama, envanterleme ve yeniden canlandırma büyük önem taşımaktadır. (Teke, 2018: 20)

Taraf Devletler tarafından hazırlanan ulusal envanterlerin düzenli aralıklarla güncellenmesi somut olmayan kültürel miras unsurlarında yaşanan değişim ve dönüşümleri görmeyi hedefler. Ancak ülkemizde, Somut olmayan Kültürel miras için, ulaşılabilir geniş tabanlı bir envanter veri tabanı bulunmamaktadır.

Somut olmayan kültürel miras, toplumların aidiyet duygularını besler ve devamlılık duygusu verirler. İnsanın doğal yaratıcılığına dayalı kimlik oluşturma süreçleri ve Kültürel çeşitlilik insanlığın en önemli zenginliğidir. Bu manada Somut olmayan kültürel mirasın korunması yaşatılması evrensel bir sorumluluktur.

Öcal Oğuz, bu evrensel sorumlulukla ilgili şöyle der (Oğuz, 2013: 12): Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, gerek 17 Ekim 2003 tarihinde kabul edilen ana metni, gerek bugüne kadar olağan ve olağanüstü olarak 12 kez toplanan Hükümetler Arası Komitenin çalışmaları, gerek 4 kez toplanan Taraf Devletler Genel Kurulunun aldığı kararları ve gerekse onlarca uzman toplantısında ortaya konulan raporlarıyla on birlerce sayfalık koruma çaba ve çalışmalarına yönelik bir hükümetler arası ve uluslararası koleksiyona ulaşmıştır. Türk üniversitelerinin asıl yapması gereken bu devasa koleksiyonu irdeleyerek akademik ve analitik çalışmalarla bilgi ve birikimlerini ortaya koyarak Türkiye’ye ve dünyaya ışık tutmak olmalıdır. Bu tür akademik ve analitik çalışmaların sonunda Sözleşmeyi, süreçleri ve icra edenleri eleştirmek ve yanlış yapılanları ortaya koymak, doğru yapılanları teşvik etmek mümkün olabilir, bu yolla bilime katkı sağlanabilir.

PROJENİN AMAÇLARI

Projenin temel amacı; Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) envanterinin bir arada bulanabileceği, uluslararası ilgililerin, bilim insanları ve araştırmacıların katkı ve istifadesine açık dijital bir veri tabanı oluşturmaktır.

Ayrıca:

Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras öğelerinin tespitine korunmasına ve yaşatılmasına katkı sağlamak.

Somut olmayan kültürel mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı arttırmak ve karşılıklı değerbilirliği sağlamak, yine bu projenin amaçları arasındadır.

PROJENİN HEDEFLERİ

Bu proje günümüz iletişim teknolojilerini toplumların kültürel miraslarını korumak amacı ile bir araç olarak kullanmayı ve tahribatın sebeplerinden birini yine sebebin kendisi ile ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Gelişen dünyanın hızla artan nüfusların ve artan ihtiyaçlar hiyerarşisinin karşısında toplumların kendilerine ait değerlerini koruyamamasının sebebi sadece bu değil aynı zamanda kendilerini kendi kimlikleri ile yeniden tanımlayabilecek yeterli eğitime sahip olmayışları da önemli bir etkendir. Bu proje bilgi ve bilinçlendirmeye dönük eğitim içeriği ile de somut olmayan kültürel miras ile ilgili farkındalığın artırılmasını hedeflemektedir.

Bu proje somut olmayan kültürel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına alma için evrensel kriterleri baz almakta, ulusalararası sözleşmede belirtildiği gibi, sırasıyla; kimlik saptaması, belgeleme, araştırma, muhafaza, koruma, geliştirme, güçlendirme ve özellikle okul içi ya da okul dışı eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarma konularında çalışmayı hedeflemektedir.

Bu proje; somut olmayan kültürel mirasın korunması etkinlikleri çerçevesinde, ilgili kamu kuruluşları, yerel yönetimler, konuyla ilgili sivil toplum kuruluşları ile mümkün olan en geniş mutabakatı gerçekleştirmeyi, bunların projeye katılımlarını sağlamayı ve somut olmayan kültürel mirasın korunması için azami iş birliğinin gerçekleştirilmesini hedeflemektedir. Bu yolla, somut olmayan kültürel mirasa ilişkin koruma bilincinin etkili bir şekilde zenginleştirileceği ümit edilmektedir.

Bu proje somut olmayan kültürel mirasın korunmasına yönelik ulusal, bölgesel ve yerel karakterli, bir planlama disiplini ile çalışmayı hedeflemektedir.

Bu proje özellikle   korumaya yönelik kaynakların yetersizliğinden dolayı, somut olmayan kültürel mirasla ilgili bozulma, yok olma veya yıkılma gibi ciddi tehditleri azaltmayı hedeflemektedir. 

Bu proje somut olmayan kültürel mirasın etkili bir şekilde korunması için bilimsel, teknik ve sanatsal incelemeleri ve araştırmaya ilişkin yöntembilimini özendirmek amacıyla planlanan bilimsel etkinlikler içermektedir.

EYLEMLER

DİJİTAL VERİ TABANI, DİJİTAL KORUMA (www.bellekturkiye.com)

İletişim teknolojisindeki gelişmeler ile son yıllarda müzelerin, arkeoloji, tarih, folklor, antropoloji gibi kültür mirası ile ilgili disiplinlerin, kurumların ve kişilerin bu olgularla ilgili materyallerin dijital ortamda saklanması ve erişilmesine yönelik çalışmalarının çoğalmasına yol açmıştır. Kültürel mirasın uluslararası ve kültürlerarası düzeyde bir iletişim aracına dönüştüğü ve gerek günümüzde gerekse gelecek nesillere aktarmak için kullanılan bir alan olan Internet ‘te özellikle pek çok müze materyalleri, turistik ve arkeolojik varlıkların üç boyutlu görüntüleri, çizimleri, çeşitli hareketli görüntüler veya ses kayıtları, film ve fotoğraf arşivleri Web üzerinden erişime açılmaktadır. Kültür mirasının en önemli bileşenlerinden olan basılı kaynakların dijitalleştirilmesi çalışmalarının yanı sıra, son yıllarda araştırmacılar kültürel miras çalışmalarında kullanılmak üzere sanal gerçeklik (Virtual Reality) ve artırılmış gerçeklik (Augmented Reality) uygulamaları geliştirmeye başlamışlardır. Sanal gerçeklik uygulamalarında genellikle amaç, antik bölgelerin ve buluntuların sayısal olarak en gerçekçi şekilde yeniden inşa edilmesidir. Artırılmış gerçeklik uygulamalarında üç boyutlu sanal objeler gerçek ortam görüntülerine gerçek zamanlı olarak eklenmektedir. (Özbağ, 2010: 11)

Dijital koruma veya Web arşivlemede hedeflenen amaç, bilgilerin geçici çözümler yerine mümkün olan en uzun vadede korunması ve bu bilgilere erişimin sağlanmasıdır. Avrupa Birliği’nin uzun dönemli dijital koruma için oluşturduğu PLANETS (Preservation and Long-Term Access via Networked Services) uzun süreli dijital koruma‘nın tanımını şu şekilde yapmaktadır: Dijital koruma, bugün var olan dijital nesnelerin gelecekte bulunabilmesi, kullanılabilmesi ve anlaşılabilmesi için yapılan işlemler bütünüdür.  Bu işlemler dijital nesne adları ve yerlerinin yönetimi, depolama değişikliklerinin takibi ortamı güncellenmesi, içerik belgelenmesi, donanım ve yazılım gibi çok geniş bir alanı kapsamaktadır.  (Planets, 2009)

Bu bağlamda,  proje Kültür ve Kültürel Varlıklarımızın Korunması ve Uzun Süreli Erişimi üzerinden Bilimsel Miras kavramının geliştirilmesine katkı sağlamayı ve temel eylem olarak, tüm Türkiye’nin SOKÜM envanterinin bir arada bulanabileceği tüm bilim insanları ve araştırmacıların katkı ve istifadesine açık dijital bir veri tabanı oluşturmayı hedeflemektedir.

Türkiye’de ulusal kültür mirası kapsamında Web üzerinden erişilen materyallerin arşivlenmesi ve tüm dünyada giderek yaygınlaşan bir eğilim olan ortak bir noktadan erişimi ile ilgili herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Kültürel varlıkların/olguların ve entelektüel birikimin gelecek nesillere aktarılması ve ülkenin kültürel belleğinin ortak bir platformda toplanıp arşivlenerek erişime açılması bizlerin gelecek kuşaklar karşısındaki önemli sorumluklarımız arasındadır.

Türkiye Bellek Projesi, ulusal kültürel mirasa erişim ve dijital kültür varlıklarının korunmasına yönelik başlangıç olabilecek bir model önermektedir. Bu model ile uygulama için gereken teknik, organizasyonel, iş birliğinin nasıl düzenlenmesi gerektiğine dair bir çerçevede sunmaktadır.

Bu bağlamda; Proje ile, Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) envanterinin bir arada bulanabileceği, uluslararası ilgililerin, bilim insanları ve araştırmacıların katkı ve istifadesine açık dijital bir veri tabanı oluşturmak için şu an içinde bulunduğunuz web sitesi için özel bir planlama ve tasarım yapılmıştır.

Bilgi üretilmesini ve bilginin yayılmasını sağlamak amacı ile web üzerinden herkesin rahatlıkla erişim sağlayacağı bu veri tabanı SOKÜM tespiti veya araştırması yapan kurum ve kişilerin kolaylıkla veri yükleyebileceği bir yazılım üzerinden çalışmaktadır.

Bu web sitesinde, illerin SOKÜM envanterleri derlenmekte ve Uluslararası kamuoyu ile paylaşılmaktadır. Bu sayede illerin uluslararası tanıtımına da katkı sağlanmaktadır.

Kurumsal Giriş

Bu veri tabanı, 81 il için açılmış özel bilgi ve tanıtım sayfaları içermektedir. Bu sayfalara illerde Valilikler (Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri) ve Belediyeler içerik yükleyebilirler. Bu amaçla, açılan kurumsal giriş sekmesini kullanacak kişilerin kurumları tarafından yetkilendirilmesi gerekmektedir. Ardından bu yetkililer, (gov.tr veya bel.tr) uzantılı mail adresleriyle kullanıcı kaydı yaparak sisteme giriş yapabilirler. Sistem girişi yapıldıktan sonra yetki belgesi yükle butonuyla yetki belgesinin PDF formatında sisteme yüklenmesi gerekmektedir. Bu işlem tamamlanmasının ardından ilgili il için sayfa sistem tarafından aktif hale getirilecektir.

Burada yetkili kişiler için Hazırlanmış, işlem sırası ve tarifini içeren, Kullanıcı rehberi yardımıyla, SOKÜM unsurunun tanıtım metinleri, varsa ses kayıtları, varsa 5 dakikayı geçmeyecek şekilde videoları, fotoğrafları ve tarihsel süreçleri ile mevcut pratiklerine dönük bilgi ve belgeleri ile yine varsa aynı SOKÜM unsuru hakkında yapılmış araştırma sonuçları (Rapor, Makale, Tez) yetkili kişiler tarafından yüklenebilmektedir. Bu veriler bilim kurulunun denetimi ve incelemesinin ardından uygun görüldüğü taktirde, projenin envanter kayıtlarına coğrafi kodları ile beraber eklenmekte ve il için hazırlanan sayfada uluslararası erişime açık hale gelmektedir.

Araştırmacı Girişi

Bu sekme, araştırmacılar için geliştirilmiştir. Araştırmacı girişi ile sisteme giriş yapanlar SOKÜM unsurları ile ilgili PDF formatında derlenmiş verilere ulaşabilir ayrıca bu alana araştırmalarını ekleyebilirler.

Araştırmacıların, edu.tr uzantılı mail adresi ile kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Edu.tr uzantılı mail adresi bulunmayan araştırmacılar ise, araştırma alanları bilgisini ve önceki araştırmalarını içeren öz geçmişlerini (öz geçmiş ekle) butonunu kullanarak sisteme yüklemeleri gerekmektedir. Öz geçmiş yükleyen araştırmacılar bilim kurulunun onayının ardından sistemi kullanmaya başlayabilirler.

Bu veri tabanına tüm Türkiye’den katkı sağlanabilmesi adına Bilgilendirme, bilinçlendirme ve iletişim kampanyaları düzenlenecektir. Bu kampanyalarda web sitelerinin yanı sıra SOKÜM ile ilgili farkındalık artırabilecek kısa tanıtım ve bilgilendirme filmleri hazırlanacak ve tasarımlar yapılacaktır. Televizyon spotları ve sosyal ağ profilleri tasarlanacak ve aktif olarak kullanılacaktır. Konvansiyonel tanıtım ve bilgilendirme araçları geliştirerek (afiş broşür vb) dağıtımı sağlanacaktır.

Yapılan araştırmaları değerlendirmek, bir arada toplamak amacı ile hakemli bir dergi oluşturulacak ve SOKÜM araştırmaları dergisi adı altında yayınlanacaktır.

Araştırma süresi içerisinde Türkiye Bellek Sempozyumu yapılacaktır.

Bu eylemlerin sürekliliği İnönü Üniversitesi tarafından sağlanacaktır.

Kaynakça:

Teke, S. G. (2018). Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesi listelerinde yaşayan miraslar ve sabitlenen gelenekler. Millî Folklor, 30 (120).

Oğuz, M. Ö. (2013). Terim olarak somut olmayan kültürel miras. Milli Folklor, 25(100), 5-13. Özbağ, D. (2010). Ulusal dijital kültür mirasının korunması ve arşivlenmesine yönelik kavramsal bir model önerisi (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, Resmî Gazete, 20 Ocak 2006.

İnternet Kaynakları

https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri

https://aregem.ktb.gov.tr/TR-50838/unesco-somut-olmayan-kulturel-miras-listesi.html

Planets – Preservation and Long-term Access to our Cultural and

Scientific Heritage (http://www.planets-project.eu/)